TAŞENEK (DEŞENEK)
Oyun Kökeni: Taşenek (Deşenek), Türkiye (Çorum) kökenli bir oyundur.
Oyunun Bilinen Diğer İsimleri:
Cıncık (Bilye): Türkiye (Gaziantep)
Üçgen – Versiyon 2: Türkiye (Bingöl)
Oyunun Oynadığı Yer: Açık Alan
Oyun Türü: Sokak Oyunu (Düz bir alan)
Katılımcı Sayısı: Grup Oyunu (En az 2 kişi ile oynanır)
Amaç: Oyundan tüm oyuncuların eğlenmiş ve mutlu bir şekilde ayrılmış olması.
Terimler:
Tunç: Çelik bilyelere verilen ad.
Cıncık: Cam bilyelere verilen ad.
Deşenek: Kil topraktan yapılmış üstü boyalı toprak bilyelere verilen ad.
Oyun Malzemeleri (Gereç, materyal): Her oyuncu için eşit miktarda (en az 4’er adet) Bilye.
Kurallar: Bu oyun kızlar ve erkekler (6 yaş ve üzeri) tarafından oynanmaktadır.
Oyuna İlişkin Genel Kurallar:
– Başparmağın taş, cam, çelik ya da kilden bir küreyi hafifçe, ama ustaca bir başka bilyeyi hedefleyerek elden çıkarmasına dayanan bir
oyundur.
– Oyunun adı Çorum’da taşenek, deşenek ve dünyaca kullanılan adı ile bilye olarak bilinip oynanır.
– Çelik bilyelere “tunç“, cam bilyelere “cıncık“, kil topraktan yapılmış üstü boyalı toprak bilyelere de “deşenek” adı verilmektedir.
– Oyun için bilye ve deşenek sahibi olmak gerekir.
– Kişi sınırlaması yoktur. Tek başınıza veya birkaç arkadaşınızla birlikte oynanabilmektedir.
Bilye’nin tarihi
– Her şeyden önce cam bilyelerin tarihte 1800’lerde A.B.D’de yaygınlaştığı bilinmektedir.
– Ancak Girit’te bulunan akik ve yeşim bilyeler M.Ö.1400’lü yıllara aittir.
– Ayrıca İngilizce bilye demek olan “marble” eski Yunanca “marmaros” (mermer) sözcüğünden gelmektedir.
– Ama İngilizce ve Fransızca “agate” akik anlamının çıkış noktasının bu taştan da bilye yapılması kaynaklı olduğu düşünülmektedir.
– Mesela bilardonun kökü de Fransızca “bille”, yani bilyedir.
Taşenek (Deşenek) oyunu kazanımları:
- Akıl Yürütme Becerileri
- Başarıyı Tebrik
- Büyük Kas Gelişimi (Fiziksel Beceriler)
- Dayanışma (Duyuşsal Beceriler)
- Denge (Psikomotor Beceriler)
- Diğer Oyuncuların Duygularını Anlama
- Dikkat
- Dikkati Yoğunlaştırmak (Bilişsel Beceriler)
- Düşünme Becerileri
- El ve Motor Becerileri
- El – Göz Koordinasyonu (Psikomotor Beceriler)
- Görsel Algı
- İletişim ve Sosyalleşme (Sosyal ve Dil Becerileri)
- İnce Kas Becerileri (Psikomotor)
- Karar Verme (Bilişsel Beceriler)
- Konsantrasyon (Bilişsel Beceriler)
- Kurallara Uyma (Duyuşsal Beceriler)
- Küçük Kas Gelişimi (Psikomotor Beceriler)
- Mantık Yürütme
- Mesafe Algısı
- Odaklanma
- Otokontrol
- Oyuncuların Birbirleriyle Etkileşim Kurması
- Öz Güven (Duyuşsal Beceriler)
- Sabır
- Stratejik Düşünme
- Strateji Geliştirme (Bilişsel Beceriler)
- Tepki Hızı (Psikomotor Beceriler) Gelişimini Destekleme
Oyunun Oynanışı
֍ Oyun bilye sermayesi olan çocuklar arasında utmalı ve yeklili olmak üzere iki şekilde oynanır.
֍ Yeklili oyun sırf çocukların oyunla vakit geçirmeleri içindir.
֍ Oyun sonunda ortaya konulan bilyeler sahiplerine iade edilir.
֍ Utmalı oyunda ustalık gösterenler ve atıcılık yetenekleri üstün olanlar diğerlerinin bilyelerini ütebilirler.
֍ Bilye oyununda özel oyun sözcükleri vardır.
֍ Çör – Çöp: Atış yapmadan önce “Çör – Çöp” diyen oyuncu oyun sahası içerisinde atışına mani teşkil edecek taş toprak parçası varsa
eliyle onları temizleyebilir.
֍ Atış yapandan önce diğer çocuklar “Çör Çöp “ demişlerse atış çizgisindeki hiçbir şeyi yerinden alamaz.
֍ Març – Murç: Oyun sırası kendisinin olan oyuncu atışını yapmadan “Març Murç” derse atışını elinin dışını yere koyarak atmak mecburiyetinde olmaz ve atış yapacağı yeri değiştirmeden diğer elini atış yaptığı elinin altına düz veya yumruk yaparak destek olarak
koyabilir.
֍ Hatta dizi üzerinden bile atış yapabilir.
֍ Kusmak – Kusturmak: Oyun içinde kazanılan deşenek veya bilyeleri geri oyun üçgenine bırakmaktır.
֍ Oyun sırası almış olan oyunculardan biri, kendinden önce oynayan oyuncuların oyun üçgeni içinden çıkartmayı başardıkları bilyeleri geri bıraktırmak için oyun sahası içindeki oyuncu tunçlarını (kafalarını) vurursa vurulan kafanın sahibi önceden kazandığı bilyeleri geri bırakır ki, bu durum kaybeden için “kusma” ve atışını isabet ettirmiş olan için “kusturma” dır.
֍ Kafa Bilye veya Tunç: Oyun boyunca yere dikilen bilyelere ve diğer oyuncuların kafa bilyelerine atış yapılan özel bilyedir.
֍ Her oyuncunun bu özel kafa bilyesi farklı büyüklükte ve farklı parlaklıkta olur.
֍ Oyuncular kendi kafa bilyelerini bilirler.
֍ Aşık oyununda olduğu gibi oyun sonunda kârı ve zararı olmayan oyundan eneği enek olarak çıkmıştır.
֍ Bütün bilyelerini kaybeden “kazınmış” tır.
֍ Çok kazanan oyuncu ortayı “kazımış” tır.
֍ Oyun alanı olarak çıkmaz sokakların iç kısımları seçilirdi.
֍ Çıkmazlarda oynayan çocuklar trafikten etkilenmezler rahat rahat, kesintisiz oyunlarını sürdürürler.
֍ Bilye oyunu en az iki kişi ile oynanır.
֍ Çıkmaz sokağın ortasına çizilen kenarları 30 santimetre olan bir eşkenar üçgen içerisine her oyuncu eşit sayıda bilye bırakır.
֍ İki üç metre uzaklıkta çizilen kale çizgisine oyuncular oyun üçgeni hizasından kafa bilyelerini atarlar. Kale çizgisine en yakın kalmış olan bilyenin sahibi ilk oyun hakkına sahip olur.
֍ Bütün oyuncular kazandıkları oyun sırasına göre bu defa oyun üçgeni içinde dikili olan deşenek veya bilyelere atış yaparlar.
֍ Kale çizgisinden yapılan atışlar yerden değil havadan üçgen içindeki bilyeleri dışarı çıkartabilmek için kafa bilyeyi elden salma
usulüyle yapılır.
֍ Kaleden atışını yapan üçgen içinden bilye dışarı çıkarırsa çıkardığını eline alır.
֍ Kafa bilyesi, diğer oyuncuların hepsi salmalarını yapıncaya kadar yuvarlandığı yerde kalır.
֍ İlk atış yapan, kafa bilyesini elini yere koyarak bulunduğu yerden en yakındaki kafa bilyelere isabet ettirerek kusturur.
֍ Kusacak bilyesi deşeneği olmayanın kafa bilyesini vurarak oyun dışı bırakır.
֍ Kusanlar sıraları gelince kale çizgisinden atışla oyuna girerler.
֍ Oyun dışı kalanlar oyun sonuna kadar seyirci olurlar.
֍ Ortadaki oyun üçgeni içinde hiç bilye kalmayınca, oyuncular ortaya eşit sayıda bilyeler koyarak oyuna yeniden başlanır.
֍ Oyun bu döngü ile aynı şekilde devam edip gider.
© Oyun Kütüphanesi, 2020.
Her haklı saklıdır.
