DATTİKEM/TÖRT AŞIK
Oyun Kökeni: Dattikem (Därtkem/Tört Aşık), Kırgızistan kökenli bir oyundur.
Kırgızca sözlüklerde bu oyun adı dattekem, dattikem “Dört aşık kemiğiyle oynanan bir çeşit kumar oyunu; Bu oyun sırasında “ortadaki paraların tamamı için aşık atacağım” anlamında söylenen söz”, darttikem “Dattikem (oyunu)“, därtkäm “İçkilik ağ. Dattikem oyunu”, cärtikäm “Alabuka ilç. Dattikem oyunu“: Cärtikäm dep payın çavat “Cärtikäm diye payını alır” şekillerinde görülmektedir.
Söz konusu oyun adı diğer Türk yazı dillerinden Yeni Uygurcada dettikam “Aşık kumar oyununda aşığı atarken söylenen söz; aşığa seslenmiş ünlem“, Kazakçanın ağızlarında dättikäm “Tört asıkpen oynaytın oyın /Dört aşıkla oynanan oyun/“, tärtikäm “Tört adam oynaytın asık oyını. Tärtikäm oyınında asıktardı üyirgende kim tört türli (alşı, täyke, büğe, şige) tüsirse sol utadı. / Dört kişiyle oynanan aşık oyunudur. Tärtikäm oyununda aşıkları atınca kim dört türlü (alçı, tohan, bök, çik) oturtursa o kazanır/” şekillerinde kullanılmaktadır. Karasayev, dattikem kelimesinin “ortadaki paraların hepsi için aşık atarım” anlamına geldiğini ve Kırgızcaya Yeni Uygurcadan geçmiş olduğunu belirtmiştir. Ancak Yudahin, dattekem kelimesinin İran dillerinden geldiğini işaret etmiştir. Kelimenin kökeniyle ilgili başka bilgilere ulaşılamamıştır. Ayrıca Mukambayev bu oyuna Kırgızistan’ın Batken ilinde tört aşık denildiğini belirtmiştir. Dattikem oyununun bu şekilde adlandırılması hiç kuşkusuz oyunda kullanılan aşıkların sayısıyla ilgilidir. Tört aşık adına diğer Türk yazı dillerinden Azericede dörtaşık “Odin iz vidov azartnoy igrı v babki /aşık kemiğiyle oynanan bir nevi kumar oyunu/” şeklinde rastlanmıştır. Bunun dışında Türkiye Türkçesinin Gaziantep ağzında da dört aşşık “Bir çeşit aşık oyunu” oyununun olduğu kayıtlara geçmiştir. Ancak bu oyunun içeriğiyle ilgili herhangi bir bilgiye sahip değiliz.
Oyunun Bilinen Diğer İsimleri:
Alçi: Kafkasya (Karaçay-Malkarlar)
Asık: Kazakistan
Asyk (Aşık) Sayışmaca: Kazakistan
Aşığ: Azerbaycan
Aşık: Kafkasya (Karaçay-Malkarlar)
Aşık: Kırgızistan
Aşık: Özbekistan
Aşık: Türkmenistan
Aşık: Türkiye (Erzurum) Versiyon 1
Aşık: Türkiye (Erzurum) Versiyon 2
Aşık: Türkiye (Gaziantep) Versiyon 1
Aşık: Türkiye (Gaziantep) Versiyon 2
Aşık: Türkiye (Gaziantep) Versiyon 3
Aşık Atuv (Aşık Atma): Kafkasya (Karaçay-Malkarlar)
Aşık – Çember: Türkiye (Sivas)
Aşık Tiyirişüv/Aşık Değdirmece: Kafkasya (Karaçay-Malkarlar)
Aşuk: Türkiye
Aşşık: Türkiye (Niğde / Çukurkuyu)
Atıp Vurmaç: Türkiye (Gaziantep)
Ben Kişiyim: Türkiye (Gaziantep)
Bindirip Almaç: Türkiye (Gaziantep)
Cärtikäm: Kırgızistan
Çıkıp Oynav: Kafkasya (Karaçay-Malkarlar)
Çift Aşık: Türkiye (Gaziantep)
Çükö: Kırgızistan
Därtkäm: Kırgızistan
Dättikäm: Kazakistan
Dörtaşık: Azerbaycan
Dört Aşık: Türkiye (Gaziantep)
Dört Aşşık: Türkiye (Gaziantep)
Gülleli Aşık: Türkiye (Gaziantep)
Hamur Dökmece: Türkiye (Gaziantep)
Han-Biy: Kafkasya (Karaçay-Malkarlar)
Hillem Gel: Türkiye (Gaziantep)
Huna Teşik/Güren: Kafkasya (Karaçay-Malkarlar)
Koçhar (Koç): Kafkasya (Karaçay-Malkarlar)
Kulak Çekmeç: Türkiye (Gaziantep)
Sadra: Kafkasya (Karaçay-Malkarlar)
Saka/Sakka: Kafkasya (Karaçay-Malkarlar)
Say Çakmak: Türkiye (Gaziantep)
Sokak Kurmaca: Türkiye (Gaziantep)
Tärtikäm: Kazakistan
Tohana: Kafkasya (Karaçay-Malkarlar)
Tört Aşık: Kırgızistan
Vurup Dödürmeç: Türkiye (Gaziantep)
Oyunun Oynadığı Yer: Açık Alan
Oyun Türü: Sokak Oyunu (Düz ve geniş bir alan)
Katılımcı Sayısı: Grup Oyunu (En az 2 oyuncu ile oynanır)
Amaç: Oyun sonunda en fazla aşığı toplamak.
Terimler:
Oyun Malzemeleri (Gereç, materyal): Her oyuncu için eşit miktarda Aşık
Kurallar: Bu oyun erkekler (yetişkin) tarafından oynanmaktadır.
Oyuna İlişkin Genel Kurallar:
– Oyun dümdüz bir alanda oynanmaktadır.
– Aşıkların atış esnasında atan oyuncuya ve atılan aşığa kimsenin engel olmaması gerekmektedir.
– Oyun esnasında aşıkların sayısını çoğaltmak ya da azaltmak yasaktır.
– Kırgızlarda oynanan dattikem oyunuyla ilgili belirtilen bilgilerde ortaya atılan dört aşığın aldığı şekillerine göre işlenen kurallar pek açık değildir. Ancak atılan aşıkların dördünün de alçı oturması veya tohan oturması atan oyuncuyu kazandırdığı bellidir.
Oyunun Oynanışı
֍ Oyun alanına 50 cm uzunluğunda olan iki kazık çakılır ve uçları iple birleştirilir.
֍ Aşıkları atarak oyuncuların sırası belirlenir.
֍ İlk oynayacak oyuncu diğer oyunculardan birer aşık toplar.
֍ İki kazık arasında çekilmiş olan ipin önüne gelip diz çökerek aşıklarını elinin ayasının üzerine dizerek “Dattikem!” diye bağırarak ipin üstünden yere atar.
֍ Oyuncu atınca alçı oturan aşıkları kendine alır ve sıra diğer oyuncuya geçer.
֍ Eğer atılan aşıkların hepsi alçı oturursa atan oyuncu hepsini alır.
֍ Yeniden diğer oyunculardan birer aşık toplayarak atmaya devam eder.
֍ Oyunun sonunda en çok aşık toplayan oyuncu kazanır.
