SIRAYA DİZME
Oyun Kökeni: Sıraya Dizme, Türkiye (Çorum) kökenli bir oyundur.
Çok şen, gamsız bilinen birinin betimlenmesinde; “çığşaklının biri” denilebileceği gibi, azarlanarak uzaklaştırılan biri için de “çığşaklıca kovuldu” gibi sözler duyulabilir.
Dilimizde, sıraya dizmek, sıraya dizilmek, sıraya dizdirmek gibi söz kalıpları, ayrı ayrı durumları anlattığımız deyimlerimizin de bulunduğunu hatırlatalım.
Çorum’da ‘sıra gezme’ gecelerinde hoş vakit geçirmek amacıyla uygun fırsatlar çıktığında çığşaklama yapılır.
Kadınlar arasında da kına geceleri ve düğün – dernek gibi toplantılarda, “oyun çıkartma” adı altında değişik cezalar verilerek yetenekli hanımların çığşaklama yaparak toplantıya katılanlara hoş vakitler geçirttiklerini biliyoruz.
Özellikle böyle yetenekli kadın ve kızlar düğünlere, toplantılara neşe katmak için çağırılıyorlar.
Çığşaklama yapmak geleneği de artık unutulan eğlencelerimiz arasında sayılabilir.
Her ne türlü olursa olsun günümüzde de sözlü eğlence kültürümüz içinde yaratılan ve yaşanan çok değerli seyirlik oyun ve sözlerin bulunmaktadır.
Önemli olan bunları görüp bilen ve yaşayanlarca yazıya aktarılmasıdır.
Oyunun Bilinen Diğer İsimleri:
Oyunun Oynadığı Yer: Kapalı Alan
Oyun Türü: Oda Oyunu (Düz bir alan)
Katılımcı Sayısı: Grup Oyunu (En az 8 kişi ile oynanır)
Amaç: Oyundan tüm oyuncuların ve seyredenlerin eğlenmiş ve mutlu bir şekilde ayrılmış olması.
Terimler:
Başçıl: Oyuncular içinde yaşça diğerlerinden daha büyük ve oyunda mahareti (Lider, kaptan, sözcü) olan oyunculara verilen ad.
Çığşak: Düğünlerde ve eğlence için toplanılan gecelerde oynanan fincan yüzük oyunu sonunda, kazanan tarafın kaybeden tarafa söylediği deyiş ve maniler.
Çığşak sözcüğünü yaşlı Çorumlular yeri gelince kullanırlar.
Hayma: Damlarda asma dallarinin toplandigi cardak. güneyde eskiden ahşaptan, şimdilerde demir profillerden çatılan ve üzerine üzüm taratılan gölgelik, üzümlük ve keyifliktir.
Heşlemek: Kıymetli olan bir şeyi gereken özenle kullanmamak. Yukarıda ki çığşakta kullanıldığı yerdeki anlamı; yormak, eziyet etmek anlamındadır.
Sineye Çekmek: İstenmeyen bir durumu, bir zararı kabullenmek zorunda kalmak, ona ister istemez katlanmak.
Sürgeç: Yufka yağlamakta kullanılan ucunda bez sarılı çubuk.
Töre: Bir toplulukta benimsenmiş, yerleşmiş davranış ve yaşama biçimlerinin, kuralların, görenek ve geleneklerin, ortaklaşa alışkanlıkların, tutulan yolların bütünü ve bir toplumdaki ahlaki davranış biçimleridir.
Yergiç: Üstü kapalı, sitemli dokunaklı söz (Düşünüleni dolaylı olarak anlatan söz)
Oyun Malzemeleri (Gereç, materyal): Herhangi bir malzeme kullanılmamaktadır.
Kurallar: Bu oyun erkekler (yetişkin) tarafından oynanmaktadır.
Oyuna İlişkin Genel Kurallar:
– Bu oyun çok eğlenceli ve aynı zamanda biraz da can yakıcı bir oyundur. Çok defa havuz başlarında ve kış geceleri ise geniş sofralarda oynanır.
– Sıraya Dizme oyunu en az 4 kişi ile oynanmaktadır.
– Oyun ne kadar kalabalık oyuncu ile oynanırsa o kadar keyifli ve eğlenceli olur.
Sıraya Dizme oyunu kazanımları:
- Akıl Yürütme Becerileri
- Algılama Becerisi
- Bağlamsal Düşünme
- Başarıyı Tebrik
- Bir Hareketi Sürdürme (Psikomotor Beceriler)
- Diğer Oyuncuların Duygularını Anlama
- Dikkat
- Dikkati Yoğunlaştırmak (Bilişsel Beceriler)
- Düşünme Becerileri
- El – Göz Koordinasyonu (Psikomotor Beceriler)
- Empati Kurma
- Görsel Algı
- Hızlı Düşünme
- İletişim Becerileri
- İnce Kas Becerileri (Psikomotor)
- Karar Verme (Bilişsel Beceriler)
- Konsantrasyon (Bilişsel Beceriler)
- Kurallara Uyma (Duyuşsal Beceriler)
- Küçük Kas Gelişimi (Psikomotor Beceriler)
- Mantık Yürütme
- Odaklanma
- Otokontrol
- Oyuncuların Birbirleriyle Etkileşim Kurması
- Öz Güven (Duyuşsal Beceriler)
- Sabır
- Stratejik Düşünme
- Strateji Geliştirme (Bilişsel Beceriler)
- Tepki Hızı (Psikomotor Beceriler) Gelişimi Destekleme
Oyunun Oynanışı
֍ Fincan (Yüzük) oyununda eğer oyun başında, “kaybedenler sıraya dizilecek” diye konuşulmuş ve her iki grupta bunu kabul etmişlerse kaybeden grubun lideri ve oyuncuları itirazsız sıraya dizileceklerdir.
֍ Kazanan tarafın “başçıl“ı, kaybedenlerin başçılından başlayarak oda içinde yer gösterir.
֍ Diğer kaybedenleri de onun yanına yer göstererek birer birer sıraya dizer ve oturtur.
֍ Kaybedenlerin kazanan tarafa karşı her hangi bir söz söyleme, kendilerini savunma, karşı koyma gibi hiçbir hakları yoktur.
֍ Söylenilenlere ve kendilerine yapılanlara şartsız razı olacaklardır.
֍ Kaybedenler diz büküp otururken, yufka ekmek yaparken açılmış yufkayı tandırda pişirmek ve kızgın saç üzerine koyup almakta kullanılan adına “sürgeç” tahtası denilen ahşap alet evin “haymalığından” bulunup getirilmiş olur.
֍ Çoğu zaman bu sürgeçlerin ucu yanık karası olur.
֍ Galiplerin başçılı eline aldığı bu tahta sürgeçle dolaşır ve oturanlara hafiften vurarak güya duvar ustasıymış gibi ileri geri çıkmış taşlan düzeltip hizaya getirir.
֍ Bu arada duruşunu bozanı kıpırdayanı gözetir.
֍ Öncekilerden daha hızlı vurarak hizaya getirir.
֍ Sürgeçin karasını yüzlerine sürter.
֍ Duvarcı ustasının şakul tutuşunu taklit ederek aşağıdaki tarzda iğneleyici sözler söyler.
“Bunların hepsinin gönyesi bozuk,
Şakulleri perişan,
Hizaya getirmek için epey uğraşacağız”
֍ Mani yeteneği olan başçıllar işi şiirleştirerek yergici sözler düzerler.
֍ Taşçı ustasının işe mola verip taşlar üstünde oturduğu gibi, yeniklerin her birinin omuzlarında galipler oturur.
֍ Ayaktaki başçıl, ceza çeken oyuncular içinde en çok yenik başçıla eziyet çektirir.
“Koca bir taş imiş de, yontulması gerekiyormuş gibi bir elinde balyoz, bir elinde taşçı kalemi varmış gibi parmağıyla dürtükleyerek diğer eliyle külünkler, itekler, yuvarlar.“
֍ Yenikler, bütün bu eziyetlere ancak gülerek arada bir de “bize de fırsat düşer” diye baş sallamaktan başka cevap veremezler.
֍ Bu oyunda daha önceleri söylenmiş olan ve oyuncularca bilinen çığşaklar da söylenmaktedir..
(Bir Çığşak Örneği)
“Ocak başının minderi
Yüzükçülerin mundarı
Silkerler dönderi dönderi
Şöyle mi oynarlar kıy kak
Böyle mi oynarlar kıy kak
Gelin baştan başlayalım
Hepisini heşleyelim
Tuzlayıp da haşlayalım
O ha yallı ha yallı
Canım şaşkın zavallı
Sen neye geldin buraya
Seni katarlar sıraya
Hele ben girmem araya
O ha yallı ha yallı
Tu bire maskara.“
֍ Galip başçıl söylediği çığşakta geçen sözlere uygun hareketler yapar, sesini bir tiyatro sanatçısı gibi kullanır.
“Biner atın arığına
Gider yolun doruğuna
Bak şaşkının sarığına
Şöyle mi oynarlar kıy kak
Böyle mi oynarlar kıy kak
Fenere koydum kandili
Sen dizdirirsin kendini
Bilmen yüzüğün fendini
A ha yallı ha yallı
Canım şaşkın zavallı
Pınarları taş oluklu
Akar sülüklü balıklı
Çingene eşeği kılıklı
Böyle mi oynarlar kıy kak
Şöyle mi oynarlar kıy kak.“
֍ Sıraya dizilenlerin oyun “töre“sine saygıları vardır.
֍ Bütün bu sözler “sineye çekilir“.
© Oyun Kütüphanesi, 2020.
Her haklı saklıdır.
