KÖKBÖRÜ
Oyun Kökeni: Kökbörü, Türkiye kökenli bir oyundur.
Geçmiş dönemlerde yiğitlerin her zaman savaşa hazır olmalarını sağlamak amacıyla yaptıkları talimlerden ortaya çıkmış atlı bir spor türüdür.
Türklere ait tarihî ve millî bir spor olan “Kök-Börü” Türkistan’da “Gökböri”, “Kökpari”, “Oğlak/Ulak”, Afganistan’da “Oğlak, Buz-Kaşi”, Kazakistan’da “Kökbar”, Farslar’da “Boz Kaşi”, Kırgızistan’da “Kökbörü”, Özbekistan’da “Köpkari/Ulak’’ gibi farklı adlar alarak pek çok farklı coğrafyada oynanmaktadır.
Oğuz Kağan Destanında; “Kök böri balsıngıl uran…/ Bozkurt olsun savaş parolamız-stratejimiz”, bir başka yerinde; “…kök tülüklüğ-kök çalluğ irkek böri birle sındı/gök tüylü/gök yeleli kurt durdu” denilmektedir.
IX. yy.’de Arpinçur Tigin Uygur kağanına ithaf ettiği bir şiirinde;
“Kök böri teg birle yarıyım/ Bozkurt gibi seninle yürüyeyim” denmektedir.
2017 yılında Kırgızistan tarafından “Kökbörü Geleneksel At Oyunu” adıyla UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsilî Listesi’ne kaydettirilmiştir.
Ayrıca Kökbörü 2014 yılından bu yana iki yılda bir düzenlenen Dünya Göçebe Oyunları’nın içerisinde de önemli bir yer tutmaktadır.
Oyunun Bilinen Diğer İsimleri:
Boz Kaşi: Farslar
Buz-Kaşi: Afganistan
Gökböri: Türkistan
Gökbörü: Türkiye
Kökbar: Kazakistan
Kökbörü: Kırgızistan
Kökpar: Kazakistan
Kökpari: Türkistan
Köpkari/Ulak: Özbekistan
Oğlak: Afganistan
Oğlak Kapmaca: Türkiye
Oğlak/Ulak: Türkistan
Ulak Tartış: Kırgızistan
Oyunun Oynadığı Yer: Açık Alan
Oyun Türü: Sokak Oyunu (Düz, geniş ve toprak bir alan)
Katılımcı Sayısı: Grup Oyunu (En az 10 kişi ile oynanır)
Amaç: Oyunun temel amacı, oğlağı rakiplerden kaparak takım halinde belirlenen alana bırakmaktır. Her bırakma 1 puan değerindedir. Ancak kökbörü yalnızca fiziksel güç gerektirmez; oyuncuların birlik, dayanışma ve stratejik iş birliği göstermesi de büyük önem taşır.
Savaş düzenini andıran bu oyunda, bir oyuncu yol açarken diğeri rakibi oyalayabilir, üçüncü oyuncu ise oğlağı hedefe ulaştırmaya çalışır. Bu özellikleriyle kökbörü, toplumun düşmanlara karşı daima hazır ve birlik içinde olmasını teşvik eden bir kültürel unsur olmuştur.
Terimler:
Oyun Malzemeleri (Gereç, materyal): Oyun Sahası, bir adet içi boşaltılmış bir oğlak, keçi, kuzu veya koyun ve her oyuncu için birer adet At.
Saha Ölçüleri: Modern kökbörü sahaları yaklaşık 200 x 100 metre büyüklüğündedir.
Kurallar: Bu oyun (spor) erkekler (yetişkin) tarafından oynanmaktadır.
Oyuna İlişkin Genel Kurallar:
– Kökbörü’nün Kültürel Önemi: Kökbörü yalnızca bir oyun değil, Türklerin savaşçı ruhunu, toplumsal dayanışmasını ve kahramanlık anlayışını yansıtan bir kültür mirasıdır. Oyunun sonunda oğlak eti paylaşılarak topluca tüketilir; bu da bereket, paylaşma ve birlik anlamı taşır.
– Günümüzde uluslararası turnuvaları düzenlenen kökbörü, UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras listesine de aday gösterilmiş ve Türk dünyasının en güçlü ata sporlarından biri olarak yaşatılmaya devam etmektedir.
– Süre: Karşılaşmalar genellikle 3 devre, her devre 20 dakika olacak şekilde oynanır.
– Saha Ölçüleri: Modern kökbörü sahaları yaklaşık 200 x 100 metre büyüklüğündedir.
– Takımlar: Her takım genellikle 10’ar, 20’şer veya 30’ar kişiden oluşur.
– Oğlak, Keçi, Kuzu veya Koyun: Geleneksel olarak oğlak leşi kullanılır; günümüzde bazen deriden yapılmış sembolik torbalar tercih edilmektedir.
– Yasaklar: Rakip oyuncuya veya ata kasıtlı zarar vermek yasaktır. Ayrıca Oğlak yalnızca at üzerinde eğilip alınabilir; elden ele pas atılamaz.
– Kökbörü, resmi bayram günleri, hafta sonları, hipodrom veya köy tarlalarında yoğun seyirci katılımıyla oynanmaktadır.
Kökbörü oyunu kazanımları:
- Akıl Yürütme Becerileri
- Algılama Becerisi
- Bağlamsal Düşünme
- Başarıyı Tebrik
- Bir Hareketi Sürdürme (Psikomotor Beceriler)
- Büyük Kas Gelişimi (Fiziksel Beceriler)
- Çeviklik
- Dayanışma (Duyuşsal Beceriler)
- Denge (Psikomotor Beceriler)
- Diğer Oyuncuların Duygularını Anlama
- Dikkat ve Konsantrasyon
- Dikkati Yoğunlaştırmak (Bilişsel Beceriler)
- Düşünme Becerileri
- El ve Motor Becerileri
- El – Ayak Koordinasyonu (Psikomotor Beceriler)
- Empati Kurma
- Eş Güdüm (Koordinasyon)
- Gelişim Desteği
- Grup Çalışmaları
- Görsel ve Uzamsal Algı
- Hareketleri Hızlandırmak
- Hızlı Düşünme
- İletişim Becerileri
- İletişim ve Sosyalleşme (Sosyal ve Dil Becerileri)
- İnce Kas Becerileri (Psikomotor)
- İnce Motor Becerileri
- İş Birliği
- İşitsel Zekâ
- Karar Verme (Bilişsel Beceriler)
- Konsantrasyon (Bilişsel Beceriler)
- Kurallara Uyma (Duyuşsal Beceriler)
- Kuvvet
- Küçük Kas Gelişimi (Psikomotor Beceriler)
- Mantık Yürütme
- Mesafe Algısı
- Odaklanma
- Otokontrol
- Oyuncuların Birbirleriyle Etkileşim Kurması
- Öz Güven (Duyuşsal Beceriler)
- Paylaşım
- Sabır
- Sıralı Düşünme
- Sorumluluk
- Sosyal – Duygusal
- Tahmin Yürütme
- Tepki Hızı (Psikomotor Beceriler) Gelişimi Destekleme
Oyunun Oynanışı
֍ Orta Asya’dan bu yana binlerce yıldır yapılan bu spor türünde sporcuların güçlü, dengeli, çevik, yüksek manevra kabiliyetine sahip, rakibinin stratejisine göre karşıt atak geliştirebilecek beceride olmaları gerekmektedir.
֍ Bu spor türünde oyuncunun at ile aynı anda gerekli hamleyi yapabilecek kadar atıyla bağ kurması oldukça önemlidir.
֍ Yarış stadyumlarda, geniş ve düz sahada, 20’şer dakikalık periyotlarla, üç devrede yapılır.
֍ Beşer, onar ya da on beşer kişiden oluşan iki takım kurulur.
֍ Takımlar birbirlerine karşı çizilen çizgiye dizilirler.
֍ Bu çizgiden 50 – 60 metre ileriye bir çember çizilir.
֍ Oyunun hemen öncesinde oyunda kullanılacak koyunun başı ve ayakları usule göre kesilir.
֍ Oyunun hakem yardımcılarından biri kesilmiş hayvan postunu sahanın ortasına getirir ve takım oyuncularını sahaya davet eder.
֍ Bu çemberin ortasına başı kesilmiş, içi boşaltılmış bir oğlak, keçi, kuzu veya koyun bırakılır.
֍ Bu koyunun getirilmesi için de bir çember çizilir, ortasına bir direk ve bayrak asılır.
֍ Hakem işaretiyle takım kaptanları ortaya çıkarak karşı karşıya gelirler ve yarış başlar.
֍ Yarışan takım kaptanları at sırtından düşmeden, yere eğilerek hayvanı alıp belirlenen yere götürmeye çalışırlar.
֍ Oğlak, keçi, kuzu veya koyunu eğilip alarak bayrağın dikildiği yere götürmeye çalışan sporcuyu diğer takımın kaptanı takip ederek keçiyi almaya çalışır.
֍ Bu aşamadan sonra takımlar toplu atağa geçer.
֍ Oğlak başarıyla bırakıldığında takım puan kazanır.
֍ Oyun sırasında atın hızı, manevra kabiliyeti ve binicinin cesareti büyük önem taşmaktadır.
֍ Hangi takım oğlak, keçi, kuzu veya koyunu bayrak dikili çembere götürmeyi başarırsa yarışın da kazananı olur.
Oyunun videosu:
© Oyun Kütüphanesi, 2020.
Her haklı saklıdır.
